معرفی عمارت مسعودیه؛ گنجینه‌ای از تاریخ تهران

عمارت مسعودیه، در نزدیکی میدان بهارستان، یکی از ساختمان‌های قدیمی تهران است که روایتگر تاریخ دوره‌ها و روزهای مختلف پایتخت است. این بنا با توجه به سبک معماری و رویدادهای تاریخی مهم و تأثیرگذاری که شاهد آن بوده، از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است. پس از اینکه تهران در سال 1200 هجری قمری توسط آقامحمدخان قاجار به‌عنوان پایتخت معرفی شد، ساخت کاخ‌ها، عمارت‌ها و خیابان‌ها به‌شکل نوین آغاز شد و این شهر در زمان فتحعلی‌شاه قاجار با الگوبرداری از غربی‌ها، بیش‌ازپیش آباد شد. در 1290 هجری قمری (حدود سال 1249-1250 شمسی)، آن‌طور که مسعود میرزا در کتاب خاطراتش گفته، باغ نظامیه توسط ظل‌السلطان خریداری شد و سپس باغ مسعودیه و عمارتش به آن اضافه شد. عمارت مسعودیه در سمت غربی عمارت نظامیه، در زمینی با مساحت نزدیک ۴۰۰۰ متر مربع و در سال 1295 هجری قمری (1257-1256 شمسی) ساخته شد. مسعود میرزا یا سلطان مسعود میرزا ظل‌السلطان، متولد 1266 هجری (1228 شمسی) و فرزند سوم ناصرالدین شاه و دومین فرزند پسر او بوده است. او مانند پدرش به ساخت کاخ‌ها و بناهایی در محدوده تهران و روستاهای نزدیک آن پرداخت که باغ و عمارت مسعودیه از چشم‌گیرترین آن‌ها است. کار ساخت سازه عمارت مسعودیه از سال 1252 خورشیدی آغاز و در سال ۱۲۵۷ کار ساخت به پیشکاری رضا قلی خان سراج الملک پایان گرفت. عمارت‌های اصلی مجموعه تاریخی مسعودیه، عبارتند از: دیوانخانه، سفره‌خانه و حوض‌خانه، حیاط سیدجوادی، عمارت سیدجوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیری، حیاط خلوت، عمارت حیاط خلوت، عمارت سردر (پیاده) و عمارت سردر (کالسکه‌رو). در این باغ، در حال حاضر هفت عمارت وجود دارد که به‌وسیله حیاط‌هایی به یکدیگر متصل شده‌اند. عمارت دیوانخانه، ساختمان مرکزی عمارت مسعودیه است که با آینه‌‌کاری آراسته شده و مخصوص پذیرایی از مهمانان ویژه مسعود میرزا بوده است. در سال 1304، مسعودیه میزبان وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه شد تا این وزارتخانه مدرسه علوم عالیه را تأسیس کند. همان سال انجمن معارف هم یکی از اتاق‌های عمارت را به‌عنوان کتابخانه مورد استفاده قرار داد و به این صورت اولین کتابخانه‌ رسمی ایران شکل گرفت. امروز هنوز این عمارت قاجاری، در ضلع جنوب غربی میدان بهارستان، پا برجا مانده تا بیش از ۱۵۰ سال تاریخ سیاسی پایتخت را روایت کند.