شورای دفاع جدید: بازآرایی قدرت و تفاوت‌ها با شورای عالی دفاع دوران جنگ

شورای دفاع جدید: ساختار و ریاست

بر اساس اخبار منتشر شده، ریاست شورای دفاع بر عهده رئیس‌جمهور خواهد بود و یکی از فرماندهان ارشد نیروهای مسلح به عنوان دبیر شورا منصوب می‌شود. اعضای این شورا شامل روسای سه قوه، دو نماینده مقام رهبری در شورای عالی امنیت ملی، وزیر اطلاعات، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، فرمانده کل ارتش، فرمانده کل سپاه و فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا خواهند بود.

تشکیل این شورا در چارچوب اصل ۱۷۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی صورت گرفته است که به شورای عالی امنیت ملی اجازه می‌دهد شوراهای فرعی مانند شورای دفاع و شورای امنیت کشور را تشکیل دهد. ریاست هر یک از این شوراهای فرعی با رئیس‌جمهور یا یکی از اعضای شورای عالی است که توسط رئیس‌جمهور تعیین می‌شود.

تفاوت شورای دفاع کنونی با شورای عالی دفاع دوران جنگ

با وجود مقایسه‌هایی که بین شورای دفاع جدید و شورای عالی دفاع دوران جنگ ایران و عراق صورت می‌گیرد، این دو شورا تفاوت‌های اساسی دارند:

• جایگاه تشکیلاتی: شورای دفاع کنونی زیرمجموعه شورای عالی امنیت ملی است، در حالی که شورای عالی دفاع دوران جنگ، خود به نوعی شالوده و مرکز فرماندهی جنگ محسوب می‌شد و پس از جنگ به شورای عالی امنیت ملی تغییر یافت.
• سطح اثرگذاری: شورای عالی امنیت ملی امروز، که شورای دفاع قرار است در دل آن فعالیت کند، از نظر اهمیت و تأثیرگذاری در تصمیمات حیاتی کشور (اعم از جنگی و غیرجنگی) با شورای عالی دفاع دهه ۶۰ قابل قیاس نیست. بسیاری از تصمیمات مهم کشور باید از مسیر شورای عالی امنیت ملی بگذرد.
• نقش اعضا: در دوران جنگ، چهره‌های اصلی شورای عالی دفاع عمدتاً به اعتبار سمت‌های دیگر خود (مانند رئیس‌جمهور یا رئیس مجلس) نقش‌آفرینی می‌کردند، نه صرفاً به عنوان عضو شورای عالی دفاع. اما شورای دفاع جدید به عنوان یک اتاق فکر نظامی و امنیتی تدوین شده است.

ساختار شورای عالی دفاع در دوران جنگ

شورای عالی دفاع در زمان جنگ از ۷ نفر تشکیل شده بود:

• رئیس‌جمهور
• نخست‌وزیر
• وزیر دفاع
• رئیس ستاد مشترک
• فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
• دو مشاور به تعیین رهبر

این شورا در سال ۱۳۵۹ پیش از شروع جنگ تشکیل شد و تا قبل از بازنگری قانون اساسی در سال ۶۸، ریاست آن با رئیس‌جمهور بود.

واکنش‌ها به تشکیل شورای دفاع

تشکیل شورای دفاع واکنش‌های متفاوتی را در پی داشته است:

• منتقدان: برخی نمایندگان مجلس، مانند حمید رسایی، معتقدند که تشکیل این شورا جایگاه مجلس را به حاشیه خواهد برد.
• موافقان و تحلیلگران: علی بیگدلی، تحلیلگر سیاست خارجی، تشکیل این شورا را در شرایط کنونی کشور طبیعی دانسته و آن را نشانه‌ای از تمرکز بر وضعیت دفاعی در زمان خطر می‌داند. او تأکید می‌کند که این تصمیمات زیر نظر رهبری انجام می‌شود و نمایندگان مجلس نقشی در چنین تصمیمات کلانی ندارند.

روزنامه خراسان نیز بر اساس شنیده‌های خود، از احتمال احیای شوراهای عالی اطلاعات و امنیت کشور در کنار شورای دفاع خبر داده و نام‌هایی چون محسنی اژه‌ای و محمدباقر قالیباف را برای مدیریت این شوراها مطرح کرده است.

هدف از تشکیل شورای دفاع

تشکیل شورای دفاع، اگرچه در ظاهر نهادی فنی برای سیاست‌گذاری دفاعی است، اما در واقعیت بیانگر یک تغییر پارادایمی در مدیریت بحران، تصمیم‌گیری فوری و تقسیم مسئولیت میان سطوح مختلف قدرت است. این شورا با ریاست مسعود پزشکیان و دبیری علی لاریجانی، در جهت انسجام نهاد تصمیم‌گیری زیر نظر فرمانده کل قوا در زمان بروز جنگ احتمالی بعدی فعالیت خواهد کرد.